گویش اِسترآبادی، میراث ناملموسی بازمانده از فارسی میانه - وبلاگ منصوری

به گزارش وبلاگ منصوری، در استان گلستان به تبع حضور اقوام مختلف، با گویش های متعددی روبرو هستیم که هریک ویژگی های منحصربه فردی دارد، از جمله گویش اِسترآبادی (گرگانی) که در شهر گرگان و تعدادی از روستاهای اطراف به آن تکلم می گردد. پس از آنالیز سیر تاریخی زبان های ایرانی، می توان گفت گونۀ (گویش) استرآبادی بازمانده ای از زبان ایرانی غربی یعنی فارسی میانه (پارسیک-پهلوی ساسانی) است که هنوز رد پایی از پارتی (پهلوانیک) در این گویش مشاهده می گردد و با فارسی دری ارتباط تنگاتنگی دارد. گویش استرآبادی امروزی در استرآباد و روستاهای مجاور نیز محصول گذر زمان بر روی این گونه و وجود تعدادی از واژگان قرضی از زبان های ترکی، طبری و روسی است.

گویش استرآبادی، به ویژه در سطوح آوایی و واژگانی، تفاوت های قابل ملاحظه ای با زبان فارسی دارد که می توان بر اساس معیارهای دنیای، به آن گویش استرآبادی گفت. واژگان و مفاهیمی که در گویش استرآبادی وجود دارند، علاوه بر مفاهیم مشترک با زبان های دیگر، شامل مفاهیمی هستند که به لحاظ نوع زندگی کشاورزی، باغداری و دامداری دارای تنوع است. به طور مثال مفاهیمی برای انواع باران و یا نام گذاری انواع برنج یا مرکبات، به دلیل اهمیت آن در منطقۀ شمال کشور است. همچنین به دلیل حضور اقوام مهاجر و برخوردهای زبانی، به طور طبیعی تعدادی از واژگان و مفاهیم قرضی وارد گویش استرآبادی شده که به مرور زمان، ویژگی های آوایی آن با این گویش تطبیق داده شده است.

امروزه در حدود 7هزار زبان در دنیا وجود دارد که بسیاری از آن ها به دلیل کاهش تعداد گویشوران یا بی علاقگی نسل های جوان در استفاده از گویش بومی منطقه یا به دلیل دنیای شدن جوامع و رونق زبان های کشورهای رشد یافته، در معرض نابودی و فراموشی هستند. در سال های اخیر با توجه به معین شدن اهمیت حفظ گویش های در خطر، کوشش هایی از طرف صاحب نظران و فعالان فرهنگی اجرا شده که چاپ کتاب (نرمه خُل، اوسانه زندگی، چمبلوک و...)، مجموعه های شعر و آلبوم های موسیقی فولکلور، برنامه های رادیویی و تلویزیونی، برپایی جشن های بومی و وجود کانال ها و صفحات اجتماعی دنیای مجازی از جمله این کوشش هاست.

در خاتمه ضروری است به این مطلب اشاره ای داشته باشیم که در گذشته مناطقی که به گویش استرآبادی، سخن می گفتند، بسیار وسیع تر از امروز بوده، اما به دلیل مهاجرت اقوام، تعداد گویشوران و مناطق گویشی کاهش یافته و هم اکنون منحصر به شهر گرگان (استرآباد) و چندین روستای اطراف آن است. متأسفانه در همین مناطق گویشی نیز، به دلیل کهولت سن گویشوران و عدم استفاده این گویش از سوی نسل جوان و حضور غالب فارسی معیار در منطقه، گویش استرآبادی در معرض فراموشی قرارگرفته است.

عدم ثبت و نگهداری این گویش و عدم برنامه ریزی برای آشنا کردن نسل جوان با گویش های ایرانی، باعث از بین رفتن آن می گردد. بدون تردید این فرهنگ ها با تفکر و دنیا بینی ایرانی اسلامی، بسیار مرتبط است و در صورت از بین رفتن آن ها، نسل های بعد دچار بی هویتی و عدم توانایی ارتباط با کهن سالان و در نتیجه به سمت فرهنگ های غیر ایرانی کشیده می شوند و در طول زمان استقلال و هویت ایرانی از بین می رود. به همین دلیل حفاظت و نگهداشت این عناصر فرهنگی از اهمیت خاصی برخوردار است.

با توجه به اهمیت حفظ و حراست از این گویش اصیل، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان با تشکیل جلسات کارشناسی و دعوت از پژوهشگران این حوزه اقدام به تهیه پرونده ثبت اثر کرد و در مورخ 6 دی ماه 1395 در جلسه شورای عالی ثبت و مشخص حریم کشور به عنوان گویشی منحصربه فرد با گستره فرهنگی شهر استرآباد (گرگان) در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسید.