میراث فرهنگی ناملموس، هویت بخش تمدن ها - وبلاگ منصوری

به گزارش وبلاگ منصوری، بخشی از دارایی های فرهنگی، محصولاتی ملموس مانند ساختمان ها یا امور هنری هستند با این حال بخش های زیادی از فرهنگ به شکل ناملموس نظیر ترانه، موسیقی، دانش ها و مهارت ها، پخت غذاهای سنتی، صنایع دستی، آداب و سنن، مراسم، آیین ها و... عینیت می یابد.

تمام این موارد اشکالی از فرهنگ به شمار می فرایند که قابل ثبت و ضبط است ولی ملموس نبوده و قابلیت ذخیره در محل فیزیکی مانند موزه را ندارند اما از طریق ابزار و وسایلی که در آن ها به کار رفته قابل تجربه کردن هستند.

این گروه از میراث فرهنگی در عرصه هایی نظیر سنت ها و نمودهای شفاهی (ادبیات شفاهی، گویش ها، سنت نوشتاری)، هنرهای نمایشی (شبیه خوانی، نقالی، موسیقی دستگاهی، موسیقی نواحی)، اقدامات اجتماعی، آیین ها، جشن ها و جشنوارەها، دانش و اقداماتی مربوط به طبیعت و کیهان (دانش مرتبط با گاه شماری و ستاره شناسی، کشاورزی و دامپروری)، مهارت در هنرهای سنتی و مصنوعات دستی و فضاهای فرهنگی مرتبط با آنها که جوامع، گروه ها و در بعضی موارد افراد، آنها را به عنوان بخشی از میراث فرهنگی خود می شناسند، نمود پیدا می نمایند.

به عبارت دیگر میراث ناملموس شامل بخشی از فرهنگ ماست که به شکل شفاهی و سینه به سینه به نسل امروز ارث رسیده است، در این حوزه از فرهنگ، انتقال دانش از نسلی به نسل دیگر بوده و مدام از طریق جوامع و گروەها در پاسخ به محیط، طبیعت و تاریخ آنها مجددا خلق می گردد و به ایشان حس هویت و استمرار می بخشد.

یکی از وظایفی که میراث فرهنگی ناملموس بر عهده دارد این است که تداوم نسل های گذشته را برای جوامع زنده فراهم می نماید و برای هویت فرهنگی و همچنین برای محافظت از تنوع فرهنگی و خلاقیت بشری نقش مهمی را ایفا می نماید.

حراست از میراث فرهنگی ناملموس، تضمین احترام به میراث فرهنگی ناملموس جهانی، افزایش سطح آگاهی محلی، ملی و بین المللی از اهمیت های میراث فرهنگی ناملموس و تضمین درک متقابل از آن است، بنابراین یکی از اهداف و اصول مهم در پاسداری میراث ناملموس، علاوه بر اقدام برای دوام، بقا و حفظ آثار انسانی که ممکن است برای همواره به فراموشی سپرده شوند، تعامل متقابل بین جوامع و گروه های محلی و افراد خواهد بود.

در واقع راویان حقیقی در حوزه فرهنگی ناملموس، اجتماعات محلی هستند، زنان و مردان سالخورده ای که در نهانخانه جانشان حافظ و نگهدارنده گنجینه ای ارزشمند از افسانه و قصه، لالایی ها، آداب و رسوم و سنت های جامعه محلی خود بوده و نگارنده تاریخ شفاهی مردم سرزمین شان هستند.

اگر پاسداری از این قشر جامعه محقق نشده و میراث نهفته در سینه افراد بومی و محلی هر منطقه حفاظت و ثبت نگردد بدون شک شاهد از دست رفتن هویت و فرهنگ یک جامعه خواهیم بود و به عبارتی، فقدان میراث فرهنگی یک جامعه مساوی با فقدان هویتی آن جامعه خواهد بود.

در راستا حفاظت از آثار بی بدیل ناملموس در سطح ملی، بالغ بر چند هزار اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. در استان گلستان نیز 83 اثر در حوزه های مختلف از جمله سنت ها و نمودهای شفاهی (اشعار مختومقلی فراغی، گویش استرآبادی و...)، هنرهای نمایشی (بیدخوانی کتول، موسیقی مقامی ترکمن، پایکوبی خنجر ترکمن و...)، مهارت در هنرهای دستی و سنتی (سیاهدوزی، نمدمالی قوم قزلباش، فرش ترکمن، فن و مهارت سوزن دوزی ترکمن و ...)، دانش ها، عادت ها و رسوم مربوط به طبیعت و کیهان (طب سنتی در گلستان، شیوه سنتی فراوری سیا شکر از نیشکر روستای تلور بندر گز، دانش و مهارت ساخت لاری در قوم ترکمن و...)، عادت ها و رسوم اجتماعی، آیین ها و جشن ها (مراسم آیینی- مذهبی یا رمضان قوم ترکمن، مراسم طوق بندان، مراسم چهل منبر گرگان و...) در فهرست آثار ملی و دو اثر دوتار و کمانچه ترکمن در قالب هنر ساختن و نواختن دوتار و هنر ساختن و نواختن کمانچه به صورت مشترک با چند استان در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است.

در استان گلستان نیز همانند دیگر نقاط کشور عزیزمان پس از ثبت میراث فرهنگی ناملموس و به منظور پاسداشت این آثار اقداماتی صورت می پذیرد که می توان به اختصاص بخشی از موزه صنایع دستی استان برای نمایشگاه دائمی عروسک های بومی و محلی استان پس از ثبت ملی چهار مجموعه عروسک اقوام مختلف نگارستان ایران، برگزاری مراسمی به مناسبت های مختلف برای آشنایی اقشار مختلف از جمله دانش آموزان با این آثار و فراهم کردن زمینه حضور سازندگان عروسک ها در نمایشگاه های ملی و استانی اشاره نمود.

و در انتها، نباید نقش مهم مردم فرهیخته کشورمان را در عرصه حفاظت و حراست عناصر ارزشمند فرهنگی این مرز و بوم فراموش کنیم.