خوارزمی، ابوعبدالله محمدبن احمدبن یوسف - وبلاگ منصوری

به گزارش وبلاگ منصوری، از زندگی خوارزمی جز آن [میزان] که گه گاه خود از اطلاعات زندگینامگی اش می دهد، چیزی نمی دانیم. او را نباید با محمدبن موسی خوارزمی ریاضیدان و با ابوبکر خوارزمی دبیر (و. 372 هـ ش) اشتباه گرفت. این خوارزمی کتابی با

نویسنده: J-Vernet

مترجم: فریبرز مجیدی

(شکوفایی، در خوارزم، حدود 354 هـ ش) ، انتقال علم.

از زندگی خوارزمی جز آن [میزان] که گه گاه خود از اطلاعات زندگینامگی اش می دهد، چیزی نمی دانیم. او را نباید با محمدبن موسی خوارزمی ریاضیدان و با ابوبکر خوارزمی دبیر (و. 372 هـ ش) اشتباه گرفت. این خوارزمی کتابی با اسم مفاتیح العلوم نوشت که آن را به ابوالحسن عُتبی، وزیر نوح دوم پادشاه سامانی (355-376)، تقدیم کرد. تجزیه و تحلیل مندرجات آن نشان می دهد که این کتاب اندکی پس از سال 356 تألیف شده است.

مفاتیح العلوم، که به اسم کتابی راهنما برای دبیران خوب و کامل نوشته شده است، حاوی همه دانشهای متعلق به شخص فرهیخته ای است که در آن موقع در شرق ایران می زیسته است. هدف از تألیف این کتاب فراهم آوردن تعریفهای دقیقی بود برای واژه ها و اصطلاحات فنّی ای که کاربرد عمومی داشتند. مفاتیح مرکب از دو بخش است: بخش اول تجزیه و تحلیلی است از علومی که بنا بر رسم معمول دارای منشأ عربی یا اسلامی انگاشته می شوند (الهیات، دستور زبان، کشورداری، شعر، و معارف دیگر) ؛ و بخش دوم تحلیلی است در خصوص علوم که از دنیای یونانی مآبی وارد شده اند. در بخش اخیر اطلاعات مبسوطی درباره تاریخ علوم می توان یافت، زیرا حاوی فصلهائی است درباره فلسفه، منطق، پزشکی، حساب، هندسه، اخترشناسی، موسیقی، مکانیک، و کیمیا. آن چه بخصوص جلب توجه می نماید علاقه مؤلف است به دادن اطلاعاتی دقیق درباره ریشه های اصطلاحاتی که تعریف می نماید، معادلهای آنها به فارسی یا یونانی، و، در بعضی موارد، مثالهائی عددی (مثلاً در هنگام بحث راجع به جبر و مقابله) که مانع از بدفهمی شود.

خوارزمی به ندرت منابع خویش را ذکر می نماید و، هنگامی که ذکر می شوند، معلوم می شود که آنها، در خصوص موضوعهای علمی، از برترین منابع نیستند. با این حال، نکته اخیر بر خود او هم معلوم بوده است؛ در غیر این صورت اطلاعات مناسبی که به دست می دهد قابل تبیین نیست. از سوی دیگر، به نظر می رسد که وی در بعضی از نکات با مطالب مندرج در رسائل اخوان الصفا نزدیکی فکری دارد.

کتابشناسی

فهرستی از نسخه های آثار خوارزمی در کتابی مندرج است با اسم Geschichte der arabischen Literatur، از ک. بروکلمان، (وایمار، 1898) ، 282، و ضمیمه یکم (لیدن، 1944) ، 434. این متن به همت ب. کارادو وو زیر اسم Liber Mafātih al-olum explicans vocabula techrica scientiarum به چاپ رسیده است (لیدن، 1895؛ تجدید چاپ، 1968) . چندین فصل از بخش دوم را ا. ویدمان و دیگران ترجمه نموده اند. جزئیات مفصّل درباره این ترجمه ها را می توان در مقاله ای یافت با اسم A Pioneer Arabic Encyclopedia of the Sciences: Al-khuwārizmῑ, keys of the Sciences. از ا. بازورث، در Isis، 54 (1963)، 97-111. هم Introduction to the History of Science، از ج. سارتن، یکم (بالتیمور، 1927) ، 659-660؛ و Al-Khuwārizmῑ، از ا. ویدمان، در Encyclopédie de ;Islam، دوم (لیدن - پاریس، 1927) ، 965.

منبع مقاله :

گیلیپسی، چارلز کولستون؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، ترجمه ی: احمد آرام ...]و دیگران[، زیر نظر احمد بیرشک، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول

منبع: راسخون